hoy, a dos días del 25 de abril, dedicamos nuestro programa a portugal. como venimos haciendo desde los comienzos en 1997. este año cumple 40, grândola vila morena, la canción símbolo de la revolución de los claveles, a ella y a zeca afonso, su autor que murió hace 25 años, dedicaremos nuestro programa de hoy. sus discos van a ser reeditados y en todo el mundo y sobre todo en portugal habrá conciertos y recitales de tributo a la figura más importante de la música popular portuguesa (fuera del fado). pero casi no escucharemos a zeca ni a músicos portugueses, hoy nos centraremos en un homenaje (de tantos) que se le va a hacer en galicia el 10 de mayo de 2012 y en otros que se le han hecho a josé afonso anteriormente. y en grupos gallegos como marful que me recuerdan a esas sesiones vermut a las que iba los veranos que me dejé pasar por el festival de ortigueira. una banda tocando ritmos bailables de los años 20 y 30 a la hora del aperitivo.
01 marful - leverelem (en directo teatro garcía barbón 2007)
la cantante de marful, ugia pedreira estará en el auditorio de galiza, en santiago de compostela, homenajeando a zeca afonso, junto a otr@s much@s artist@s como:
os máis de 30 grupos que actuarán no festival terra da fraternidade o próximo 10 de maio xa comezaron cos ensaios. a banda fura fura, integrada por olivier, manu paino e martiño (homes sen Medo e 3trebóns), roi maceda (quempallou), brais (sacha na horta), fran amil e antón díaz (ultraqans e 3trebóns) e o leo arremecághona déronnos a oportunidade de estar nos seus ensaios.
02 banda fura fura - ensayo para el festival terra da fraternidade
enigmático, escéptico, despistado… josé afonso creador con denominación de origen, este sencillo portugués encarnó, en vida, la simbiosis equilibrada de un dilema eterno: el arte por el arte y el arte por la idea. nacido en aveiro el 2 de agosto de 1929, trasladado de niño al continente africano, emprendió tiempo después un contínuo deambular geográfico.
en sus encuentros con otros colegas, zeca afonso era más dado a hablar de cualquier otro tema que no del estrictamente musical. prefería hablar de personas y de la vida, de las cosas que van aconteciendo aquí y allí a lo largo de los años... el propio artista se refiere en reiteradas ocasiones a esta actitud vital: “soy una decepción para los músicos”. incluso recurre a una especie de desdoblamiento para diseccionar su rol artístico como cantor, por una parte, y su faceta cívica como persona, por la otra: “una cosa es mi actividad musical, la función lúdica de la música; otra cosa es el hombre político que soy. ahora, cómo armonizan las dos cosas aún lo estoy por saber”. (fuente, libro "zeca, as voltas de un andarilho" de viriato teles)
03 luís pastor - o canarinho (tema de zeca afonso)
luís pastor uno de los cantantes de este lado de la raia (nació en berzocana, extremadura, vivió en vallecas) que más ha sido influido por zeca, tanto como la gallega uxía que ha hecho muchas versiones del cantante de intervención (cantautor protesta) portugués como este niño del barrio negro en su disco más reciente.
04 uxia - menino do bairro negro (cd meu canto 2011, tema de zeca afonso)
05 maria do carme kruckenberg - muchos pechan os ollos (galiza canta a jose afonso)
06 jei noguerol - erase unha vez (en directo 1985 galiza a josé afonso)
vamos a escuchar algunos temas de un homenaje a josé afonso en galicia, un par de años antes de su muerte, en vigo en agosto de 1985. en aquel concierto jei noguerol cantó este tema que había grabado para su disco de 1984, polo atlántico norte.
a aparición do primeiro disco de jei noguerol no ano 1971 supuxo todo un revulsivo no ámeto da canción galega. tratábase dunha gravación en formato “single” e nos dous temas incluídos descubriamos a unha nova voz infrecuente naquela altura, porque falar por aquel entón dun xoven que exhibía desinhibidamente os seus anceios e inquedanzas denantes dos vinte anos, tal como titulaba unha das cancións, era alo menos sorprendente nun contexto como o que vivía o cancioneiro galego da época, polarizado entre as opcións contrapostas de voces ceibes en canto a contidos sociais e contestatarios e máis comercial e exitosa de cantantes standard representada por un juan pardo ou andrés do barro.
se amancio prada era o nick drake galego, o viveirense xose antonio "jei" noguerol era o tim buckley galego. ai queda eso. non sei se no tempo o malogrado buckley era ou non influenza directa, pero 30 anos despois as músicas deste xenial denantes dos vinte anos non desentoarían en discos clásicos do pai de jeff buckley do tamaño de starsailor ou goodbye and hello. i é que a voz, as guitarras e os arranxos de ventos e de piano teñen a característica pegada do songwriter folkie con aires progresivos que tanto se deu a finais dos 60 e nos 70. na galiza case todos os seus contemporáneos -luis emilio batallán, bibiano...- eran desa escola, coa orixinalidade de non se cinguir ao folk saxón e incorporar elementos propios do folk galego. (fuente)
xico de carinho estuvo en aquel concierto del '85 y volverá a estar en este homenaje de 2012.
(el colectivo zeca afonso en un concierto en 2010)
xico de carinho é un virtuoso da harmónica e tivo a sorte de poder compartir escenario co propio zeca afonso, polo que é lóxico que forme parte do colectivo zeca afonso, que apoian e colaboran para cantar as músicas deste importante creador portugués, que mantivo fortes lazos afectivos e solidarios co idioma e a cultura galega por mor das súas amizades, das súas actuacións e do seu enorme interese pola cultura e lingua do país.
07 xico de cariño - xote e polca de ambosores
08 anxeles penas - doce amigo dos tempos inconformes (recitado en galiza canta a josé afonso)
09 suso vaamonde - un soño
suso vaamonde comezou a darse a coñecer na antiga asociación cultural de vigo. seguindo por este camiño, entrou dende mozo en contacto coa movida roqueira en vigo, que o levou a formar parte dos grupos musicais os copens e marco balorento, este último polo 1966. de aí pasa ó movemento voces ceibes a principios dos anos 70, deixando un pouco de lado o seu labor de letrista para, acompañado da súa inseparable guitarra, poñer voz e música ós poemas galegos.
o seu traballo de cantautor xirou sobre un triplo pensamento que o acompañou ata o leito de morte: defensa dun pobo, dunha terra e dunha fala. esta defensa firme dos valores galegos foi o que o levou ó cárcere, pasando a ser considerado un soldado da canción, e o primeiro preso político da democracia. os feitos aconteceron en xuño de 1979, na pontevedresa praza da ferrería nun recital antinuclear. alí, deixándose levar polo fervor do directo, decidiu engadir unha estrofa máis ó popular "uah!". este engadido, mostra da súa forte personalidade e fuxida de dobres tinxes, rezaba así:
cando me falan de españa
sempre teño unha disputa
que se españa é miña nai
eu son un fillo de puta.
estas manifestacións foron consideradas "inxurias á patria con publicidade" e foi condenado en novembro de 1980 a seis anos e un día de prisión. suso vaamonde optou por exiliarse, viaxando por londres e alemaña e afincándose finalmente na capital venezolana, caracas. no 1984 decidiu volver e entregarse, consciente de que o goberno socialista estaba a revisar condenas derivadas de vellos rancores e inxustizas do réxime anterior. logo de 46 días no cárcere de ourense, un indulto liberouno definitivamente. publicó una quincena de discos entre 1973 y 1999.
y seguimos con lluis llach que dedicó en 1975 esta canción, abril 1974, a la revolución de los claveles:
companys, si sabeu on dorm la lluna blanca,
digueu-li que la vull
però no puc anar a estimar-la,
que encara hi ha combat.
companys, si coneixeu el cau de la sirena,
allà enmig de la mar,
jo l’aniria a veure,
però encara hi ha combat.
i si un trist atzar m’atura i caic a terra,
porteu tots els meus cants
i un ram de flors vermelles
a qui tant he estimat,
si guanyem el combat.
companys, si enyoreu les primaveres lliures,
amb vosaltres vull anar,
que per poder-les viure
jo me n’he fet soldat.
i si un trist atzar m’atura i caic a terra,
porteu tots els meus cants
i un ram de flors vermelles
a qui tant he estimat,
quan guanyem el combat.
compañeros, si sabéis donde duerme la luna blanca
decidle que la quiero
pero que no puedo acercarme a amarla
porque aún hay combate.
compañeros, si conocéis el canto de la sirena
allá en medio del mar,
yo me acercaría a buscarla
pero aún hay combate.
y si un triste azar me detiene y caigo a tierra
llevad todos mis cantos
y un ramo de flores rojas
a quien tanto he amado.
compañeros, si buscáis las primaveras libres
con vosotros quiero ir
que para poder vivirlas
me hice soldado.
10 lluis llach - abril 74
11 xabier baixeiras - chegando a lisboa (galiza canta a josé afonso 1985)
12 benedicto - cantigas de maio (galiza canta a josé afonso 1985)
benedicto nació en 1947, en maio de 1968 participa da fundación do colectivo voces ceibes, grupo inspirado nas experiencias de els setze sutges e dos vascos ez dok amairu. os seus principios eran o monolingüismo en galego, a temática social e o rexeitamento do folklore galego, naquel momento vencellado aos fastos franquistas. tamén compartían coas experiencias basca e catalana o seu sentido da comunidade, por riba dos individualismos persoais.
en xullo dese ano, é chamado ao silos club de pontevedra, para facer de xurado e tamén actuar no festival galego da canción moderna. durante a súa actuación, no momento no que interpreta a canción "carta a fuco buxán", vai ser impelido dende bambalinas por dous membros das forzas de seguridade para que pare de cantar. benedicto remata a canción e despois informa ao público da situación, momento no que os membros das forzas de seguridade entran no escenario e detéñeno. por este feito pasará a noite nunha cela e recibirá unha multa por interpretar canciones prohibidas y dirigir frases subversivas a los asistentes.
a mediados de 1968, unha parte do colectivo voces ceibes viaxará a barcelona, para gravar os seus primeiros traballos. xurde así, gravado nos estudios gema, o EP benedicto, máis coñecido como no vietnam, un dos catro temas dos que constaba, primeiro traballo editado polo autor.
no ano 1970, ingresa no PCG, co que comeza a colaborar até que, a consecuencia da súa militancia é expulsado da universidade e chamado a filas a madrid, algo que sumado á falta de autorización da maior parte dos recitais, suporá un parón na súa carreira musical. durante ese ano participará na capital do estado español dos actos de protesta contra o proceso de burgos, colaborando co colectivo canción del pueblo. tamén en madrid escoita por primeira vez un disco do portugués josé afonso. o requirimento do colectivo voces ceibes fará que retorne á galiza en xullo de 1971.
co seu retorno, o colectivo comeza os primeiros recitais fóra do estado español, con actuacións en toulouse para os exiliados e tamén en holanda. benedicto, xerardo moscoso e bibiano serán chamados para representar á galiza dentro da exposición de arte contemporáneo de milán, un acto da resistencia antifranquista no exilio, que xuntaba a poesía e a canción ás artes plásticas, verdadeiras protagonistas.
en abril de 1972 viaxará a portugal para coñecer a josé afonso, co que fai unha grande amizade, dándolle a coñecer o universo cultural galego. josé afonso actuaría en compostela o 10 de maio dese mesmo ano a instancias de benedicto. entre 1972 e 1974 benedicto acompáñao de xira pola galiza, asturias, portugal, francia e bélxica e participa en 1973 na gravación do disco eu vou ser como a toupeira.
13 joâo afonso - carta a miguel dje dje
cidade ciudad
sem muros nem ameias sin muros ni almenas
gente igual por dentro gente igual por dentro
gente igual por fora gente igual por fuera
onde a folha da palma donde la hoja de la palmera
afaga a cantaria acaricia la piedra
cidade do homem ciudad del hombre
não do lobo mas irmão no del lobo, sino del hermano
capital da alegria capital de la alegría
braço que dormes brazo que duermes
nos braços do rio en los brazos del río
toma o fruto da terra toma el fruto de la tierra
é teu a ti o deves es tuyo, a ti lo debes
lança o teu lanza tu
desafio desafío
homem que olhas nos olhos hombre que miras a los ojos
que não negas que no niegas
o sorriso a palavra forte e justa la sonrisa, la palabra fuerte y justa
homem para quem hombre para quien
o nada disto custa nada de esto cuesta
será que existe será que existe
lá para os lados do oriente allá por el oriente
este rio este rumo esta gaivota este río, este rumbo, esta gaviota
que outro fumo deverei seguir ¿ qué otro humo deberé seguir
na minha rota? en mi ruta ?
14 josé zeca afonso - utopia
terminamos con unas palabras de zeca afonso a la revista se7e, en noviembre de 1985:
"lo que se necesita es crear desasosiego. cuando empezamos a crear excusas para justificar nuestro conformismo, todo se jodió... creo que lo más importante es agitar, no quedarse parado, tener coraje, ya sea en la música, en la política. y en este país somos tan poco valientes, que cualquier día quedaremos reducidos a hombrecitos y mujercitas. ¡ TENEMOS QUE SER GENTE, JODER !"
en vigo a las 4 y media de la madrugada el festival terminó tras 12 horas de actuaciones con tod@s cantando en el escenario (y 20.000 en las gradas), Grândola Vila Morena
“…O que é preciso é criar desassossego. Quando começamos a criar álibis para justificar o nosso conformismo, então está tudo lixado ! (…) Acho que acima de tudo é preciso agitar, não ficar parado, ter coragem, quer se trate de musica ou de politica. E nós, neste país, somos tão pouco corajosos que, qualquer dia, estamos reduzidos à condição de “Homenzinhos” e “Mulherzinhas” TEMOS É QUE SER GENTE, PÁ !…”
15 artistas galleg@s y portugueses - grândola (galiza canta a josé afonso 1985)
Comentarios